Dünya Mitoloji ve Efsanelerinde Yılan Bedenli İnsan

Mezopotamya Sümerliler Babil Sami Kavimi Mitolojisinde Yılan İnsan:

12 bin yıl önce Neolitik çağ döneme ait Nevali Çori’de güç ve koruyucu yılan taşıyan insan başı bulunmuştur. Serpens (Latince’de yılan) gibi öldüremedikleri güçlü olarak gördükleri hayvanlara tapmışlar. Öldürdükleri zaman o imgesel anlatımlar etkisini yitirmiş ve en iyi tanrıyı bulma arzusu başlamıştır.

Lilith, İnanna/İştar (Ishtar ve Ashtart) Ningişzida;

Aşk, doğurganlık, bereket, savaş ve bilgelik tanrıçası Lilith’e Sümerliler Uruk şehrinin koruyucu tanrıçası İştar demişler. Babil, Akad ve Asurlular ise ana tanrıçaya “İnanna” adını vermiştir. İnanna, kentinin refah ve mutluluğunu arttırmak için, bilgeliğin efendisi Enki’den uygarlığın kutsal yasalarını, alır. Sevilen aşk tanrıçası Lilith, bu yasalar sayesinde ölüler diyarının yedi kapısından geçtiğinde Ningişzida Yılan Tanrıça’ya dönüşmüş olarak Tanrı’lar dünyasında yer almıştır. Tek tanrılı dinlerdeki cehennemin 7 kapısı, Sümer’in yer altı dünyasının 7 kapısı olmasından gelir.

Ereşkigal ya da İştar olduğuna inanılan Burney Rölyefi, The Oueen of the Night, (ayrıca Gecenin Kraliçesi rölyefi olarak da bilinir), İsin-Larsa veya Eski Babil dönemine Irak, Güney Mezopotamya MÖ 1800 ile 1750 yılları arasına ait yüksek kabartmalı rölyef Londra’daki British Museum’da sergilenmektedir.

Vücudunun alt kısmı yılan şeklinde betimlenmiş Nirah “Ningişhzida“ yılan tanrı Geç Akat Dönemi MÖ 3000’e ait, Serpopard tasarımlı Uruk dönemine ait silindir mühür Metropolitan Sanat Müzesi.

Yeraltı dünyası tanrısı Ningishzida’nın, fırınlanmış kil rölyefi. Eski Babil Güney Mezopotamya, MÖ 2003-1595. Süleymaniye Müzesi, Irak.

Ningişzida, Lokman Hekim;

Sümer Enuma Eliş Yukardayken Vaktiyle Göklerde adlı Mezopotamya Yaratılış Destanı Tanrı Marduk’un Ejderha Tiamat ile Kingu adlı kaos ejderhalarını öldürerek evrenin ve insanların tıbbî hekim tanrıça Ninmah NİN.Tİ “yaşam- kaburga hanım” Ninhursag, Ningişzeda tarafından yaratması anlatılır. Sembolü ise asaya sarılı yılandır.

Sümer panteonunda Ningişzida adlı ilah, başlangıçta kutsal yılan şeklinde sarmal kökleri olan “Üretken Yaşam Ağaç Efendisi” tanrısıydı. Sembolü ise antik çağlarda ebelerin doğumdan sonra göbek bağını kesmede kullandıkları alet “kesici” idi. Gudea Yılan Tanrı Ningişzeda’yı kendi koruyucu tanrısı olarak ilan etmiştir. Babil Gılgamış Destanı’nda; Lokman Hekim “Ölümsüzlük Otu” öyküsü, ölümsüzlüğün sırrını taşıyan sonsuzluk bitkisini Gılgamış’tan çalan yılan mitolojisi anlatılır. Aynı hikâye Asklepios efsanesine için de anlatılır. Asclepius’un ölüleri diriltmesine kızan Hades Asclepius’u öldürtür. Zeus, babası Apollon’un öfkesini dindirmek için Asclepius’u, Ophiuchus takımyıldızı olarak gökyüzüne yerleştirir. Asklepios asası; doktor, tıp mesleği sembolü olmuştur. Bergama Efes antik kenti Asklepion adıyla bilinen sağlok tapınağıdır. Şeytan, yılan Sembolizmi Tevrat’ın Tekvim bölümü ve ayrıca Kur’an’da Evliya Enbiya suresi benzerdir.

Astroloji ve Takım yıldızlara Tanrı isimleri verilmiştir.

Sürüri tercümesi olan resimli Kazvini Acaibü l-Mahükatiki bölümden oluşur. Birinci bölümde Astroloji gezegenler buçlar ve yıldızlar yer alır. İkinci bölümde adalar denizler ve burada yaşayan canlılar fantastic yaratıklar yer alır. Manisa İl Halk Kütüphanesinde Astrolojik ve Melek Konulu Tasvirler Erciyes Üniversitesi.

Yay burcu Metropolitan Sanat Müzesinde sergilenmektedir.

Mitolojide Âdem ve Havva ile Nahsas

Tanrıların itaatsiz insanları cezalandırdığı Tufan da, Utnapiştim’i uyandırıp ona haber veren “ejderha” yılan Türk Anadolu mitolojisinde kutsal göksel bir varlıktı. Dünya mitolojilerinde; Tufan, büyük sel mitlerinin yıkım ve kültürel yeniden doğuşu tüm yaratılış efsanelerinde bahsedildiği gibi, gökteki üstün yılan tanrılar ve yeryüzündeki insanların hikâyelerinden de bahsedilir.

Sümer’in Göksel Ataları “Gök Türk” Anunnaki inanç benzerliği Tufan miti ile bitmiyor. Efsanede Gılgamış tarafından zalim olduğu için reddedilen Tanrıça İştar ve Göklerin tanrısı An, yerlerin Tanrıçası Ki’nin torunları Anunaki’ler yer alır.

Sümer Enuma Eliş Yukardayken Vaktiyle Göklerde adlı Mezopotamya Yaratılış Destanında Adaba Enki’nin Akadca’da ismi adamu “Adama” yaratılmış ilk erkek insan anlamına gelir. Tanrı Marduk’un Ejderha Tiamat ile Kingu adlı kaos ejderhalarını öldürerek evrenin ve insanların tıbbî hekim tanrıça Ninhursag, Ningişzeda tarafından yaratması anlatılır.

Ninmah NİN.Tİ “yaşam- kaburga hanım” Sümer baş Tanrı Anu’nun kızı Şifa tanrıçası Ana Tanrıça “Mammu”dur. Havva da bir bakıma Nin.Ti ve “yaşam-kaburga hanım”dır.

Âdem ve Havva’nın ilk günahı işleyerek cennetten kovulmaları ve ağaç gövdesine sarılı şekilde olan yılan Lilith’in sembolik anlamda Şeytana dönüşmesi tasvir edilmiştir. Havva’yı kandıran Nahsas hem yılan, hem sırları bilen anlamına gelir.

Kadın kafalı yılan vücutlu Lilith, Adem ve Havva tasviri Charles Dickens 1855, Notre-Dame katedrali Paris.

Şarap Tanrısı Dionysos’un yılan bedenli olarak tasviri ;

Roma Naukratis’te bulunan elinde bir demet bereket üzümü taşıyan yılan gövdeli başında Mısır Hemhem Tacı olan Dionysos rölyefi. British Museum da sergilenmektedir. Doğurganlık, bereket ve şarap şenlik tanrısı düşmanlarına karşı acımasızlığıyla bilinir. Anadoluda Kibele olarak anılır. Pergamon da onuruna yapılmış Tapınak vardır.

Triton Tors’u Hierapolis Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir. Fotoğraf © Beyza Elkovan

Helenistik döneme ait Amasra’da bulunan taş işçiliği Triton kabartmsı bugün Amasra Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.

Gigantomakhia ‘Gigantomachy’ yılan ayaklı devler (Gigantes) ve Tanrıların savaşı rölyefi. Afrodisyas antik kenti Helenistik MÖ 2.yüzyıl İstanbul Arkeoloji Müzesinde ve Antalya Müzesi sergilenmektedir.

Karadeniz’de Aleksandros’un Sahte Yılan Tanrı Glykon inancına ait MS 160 Roma İmparatorluk sikkesi

Sahte Yılan Tanrı Glykon heykeli

İnsan başlı yılan vücutlu ümmet ‘insan yüzlü yılanlar’ Münih Bavarian kütüphanesi. Sürüri’nin ‘Acaibü’l-Mahlukat’ tercümesinde bulunan minyatürlerinden ‘Hatime’ bölümünde yer alan mitolojik yaratıklar üzerine tasvirler.

Yuha-Yuvha veya Juha cadısı Türk mitolojisinde cadı karakterlidir. Tatar, Türkmen, Özbek vb. mitolojilerde de gündüz güzel bir kız olan Juha, su elementi ile ilşkilendip gece nehire sürünen kötü yılan cadı olarak tasvirr edilmiştir. Yakılarak öldürülebilir ve külleri şifa olarak kabul edilir.

Tanen ‘Tannin’’ Yahudi-İbrani Mitolojisinde kötülüğün sembolüdür. Kazvini’nin Garaibü’l Mcvcüdat ve Acaibü’l Mahlukat adlı yapıtlarında (el-Qazwini 1203-1283) yılan kuyruklu insan tasviri.

Yarı yılan (ejderha), yarı insan şeklinde tasfir edilen Eviren Tinler’in Evreni döndürüp çevirdiği düşünülürdü. Türk Altay ve Uygur mitolojisinde Büyükayı Takımyıldızı’nın 7 yıldızını sembolize eden 7 başlı Yelbegen. Acaibü’l Mahlükat, Kazvini tasviri.

Metropolitan Sanat Müzesinde sergilenmekte olan

Şahmeran :🟰

Ashâb-ı Kehf efsanesindeki yedi kişiden, adı “hükmetmek, hükümdar olmak” anlamına gelen “Yemliha”, Şah ê Mârân’ın (Yılanların şahı) adlarından biridir.

İhanet sonucunda öldürülüp, ölümsüzlük iksiri ile padişahın kızının iyileştiren Cemşab‘ın Lokman Hekim olması efsanesidir. Musevi dinine göre cennette yetişen “ölümsüz hayatın devası” Adem Otu’na farklı coğrafyalarda da rastlamak mümkündür. Kars Ani Ören Yeri’ndeki kazılarında 961-1045’te Pakraduni Hanedanlığı dönemi 11 ve 12. yüzyıla ait İslam mimarisi yapıtlarını da bünyesinde barındıran eserler ile birlikte Ani Katedrali çevresinde bulunan Şahmeran motifi rölyef Kars müzesinde sergilenmektedir.

Şahmeran efsanesi figürü Osmaniye Karatepe Hitit Harabelerinde 2800 yıllık duvar kabartmasında görüldü.

Bir diğer Şahmeran figür sembolleri olan Harput Kabartmasıdır. Mays 2016’da Elazığ da bulunan 4000 yıllık duvar kabartmada belden aşağısı yılan salmalı şeklinde tasvir edilen yılan tanrıça figürünün Akad aşk ve savaş İştar Tanrısı ile bağlantılı olup olmadığı inceleniyor.

Sümer mitolojisi ve bizim kültürümüzde iyi bilinen Dyanisos ve Şahmeran gibi kafası insan ama bedeni veya bacakları yılan olan mitolojik figürleri, Dünya’nın bir çok ülkesinde ki yaradılış efsaneleri ile mitolojilerinde görmekteyiz. Yılan vücutlu tanrılar ve Sahmeran gizemini koruyan bir benzerlik göstermektedir.